تازه‌ترين گزارش تحليلي-آماري مركز آمار ايران نشان مي‌دهد يكي مهم‌ترين دلايل كاهش نرخ بيكاري به محدوده 7 درصد ناشي از كاهش نرخ مشاركت در بازار كار و افزايش جمعيت غير فعال بوده است. تحليل داده‌هاي مركز آمار هم‌چنين نمايشگر يك تصوير بحراني در بازار كار جوانان 15 تا 24 ساله و هم‌چنين فارغ‌التحصيلان دانشگاه‌هاست. طبق اين داده‌ها نرخ بيكاري جوانان به 21 درصد رسيده و سهم فارغ‌التحصيلان دانشگاهي از آمار بيكاران از 42 درصد فراتر رفته است.

به گزارش با خبر بازار، به تازگي مركز آمار ايران با انتشار گزارشي با استناد به نتايج طرح آمارگيري نيروي‌كار در پاییز ١٤٠٢ اعلام كرده، بررسي نرخ بيكاري افراد ١٥ ساله و بيش‌تر نشان مي‌دهد ٧,٦ درصد از جمعيت فعال (شاغل و بيكار)، بيكار بوده‌اند. بررسي روند تغييرات نرخ بيكاري حاكي از آن است كه اين شاخص، نسبت به پاییز ١٤٠١معادل ٠.٦ درصد کاهش یافته است، اما حالا تحلیل دفتر جمعيت، نيروي كار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران از واقعيت‌هاي جالب توجهي پرده بر مي‌دارد.
 
آيا نرخ بيكاري تنها شاخص تحليلي بازار كار است؟
در گزارش تحليلي دفتر جمعيت، نيروي كار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران با اشاره به كاهش به نرخ بيكاري در پاييز امسال تاكيد شده، هرچند در نگاه اوليه نظر مي‌رسد، كاهش نرخ بيکاري علامت خوبي از بهبود شرايط بازار كار است؛ ولی بررسی ديگر آمارها و مشاهده ساير شاخص‌ها اين خوش‌بینی را تايید نمی‌كند، زيرا بايد بررسی كرد چه جرياناتی موجب كاهش نرخ بیکاري شده‌اند و چه اتفاقاتی در جمعیت‌هاي بازار كار رخ داده است.
بررسی های انجام شده نشان می‌دهد براي رصد بازار كار در ايران، عموما تنها به شاخص بيکاري و نرخ مربوط به آن توجه ويژه‌اي مي‌شود. در حالي كه چنين رويكردي موجب شده تصويري واقعي از بازار كار ايران به دست نيايد و در عين حال، سياستگذاري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها مسير درستي را در پيش نگيرد.
متخصصان و انديشمندان بازار كار معتقدند در تحليل وضع بازار كار بايد شاخص‌هاي ديگري به صورت هم‌وزن با شاخص نرخ بيکاري مورد توجه و بررسي قرار گيرد. زيرا شاخص نرخ بيکاري هيچ‌گاه به تنهايي نمي‌تواند بيانگر واقعي وضع بازار كار باشد. اين موضوعي است كه سازمان بين‌المللي كار نيز بر آن صحه گذاشته و تاكيد مي‌كند براي بررسي بازار كار بايد مجموعه‌اي از شاخص‌ها را در كنار هم ديد.
از جمله شاخص‌هاي مهمي كه براي ارزيابي بازار كار مي‌بايست از آن‌ها بهره برد، نرخ مشاركت اقتصادي، نسبت وضع شغلي، اشتغال بر حسب بخش‌هاي فعاليت اقتصادي، نرخ بيکاري جوانان، سهم اشتغال ناقص و نظاير آن است. همچنين اطلاع از نحوه جابه‌جايي‌ها و جريان‌هاي وضع فعاليت بين شاغلان، بيکاران و غيرفعالان نيز به رصد درست وضع بازار كار كمک شايان توجهي خواهد كرد.
 
 نمايش بحران در آمار نرخ بيكاري جوانان
 يکی ديگر از مشکلات بازار كار ايران كاهش روند جذب جوانان، در اين بازار است. اين واقعيت در نتايج و داده‌هاي مركز آمار ايران نیز خود را نشان داده است. براساس نتايج طرح آمارگیري نیروي كار در پايیز 1401، نرخ بیکاري جوانان 24-15ساله برابر با 20.6  درصد بوده است يعنی از هر 100 نفر جمعیت جوان 24-15 ساله ايراني 21 نفر بیکار هستند و نتوانسته‌اند شغلی براي خود بیابند، نكته نگران‌كننده آن است كه اين شاخص نسبت به پايیز 1401 به میزان 4.1 درصد افزايش يافته است.
طبق ادبیات بین‌المللی بازار كار، هر گاه نرخ بیکاري جوانان 24-15 ساله بیش از 2 برابر نرخ بیکاري كل جمعیت باشد آن كشور با معضلی به نام بحران بیکاري مواجه است.
 
بحران تازه؛ سهم 42 درصدي تحصيل‌كردگان در آمار بيكاري
گزارش تحليلي دفتر جمعيت، نيروي كار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران تاكيد دارد؛ افزايش سهم بیکاران فارغ‌التحصیلان آموزش عالی معضل جديدي كه بازار كار ايران با آن مواجه شده است. طبق اين تحليل، نوعي ناهماهنگي بين نيروي كار و ساختار بازار كار ايران مشاهده مي‌شود كه ناشي از برنامه‌ريزي‌ها و تصميم‌گيري‌هاي نادرست درحوزه بازار كار و آموزش عالي و افزايش دانشگاه‌هاست. دغدغه‌اي كه هرچند در برخي سال‌ها موجب شد فشار ورودي به بازار كار كم شود اما به مرور زمان و با توجه به پايان تحصيلات دانشگاهي اين گروه، حالا فشار بر بازار كار مضاعف شده و به‌رغم افزايش افراد داراي تحصيلات دانشگاهي بازار كار در جذب اين افراد ناتوان مانده، درحالي‌كه در مقابل كارگران ساده در يافتن شغل مشکل چنداني ندارند و حتي در برخي از مناطق با كمبود كارگر ساده مواجه هستيم. اين مسئله موجب شده نرخ بيکاري در ميان تحصيلکرده‌ها به طرز قابل توجهي افزايش يابد.  با نگاهي به نتايج طرح آمارگيري نيروي‌كار اين موارد تاييد مي‌شود.
طبق داده‌هاي مركز آمار ايران، در پاييز 1402 به‌رغم كاهش نرخ بيکاري جمعيت 15 ساله و بيشتر 42.8 درصد از بيکاران داراي تحصيلات عالي هستند، اين شاخص نسبت به پاييز پارسال 4 دهم درصد افزايش يافته است. اين مسئله وقتي به تفکيک جنس بررسي شود، موضوع حادتر مي‌شود. در حوزه بيكاري تحصيل‌كردگان شکاف جنسيتي قابل ملاحظه اي مشاهده مي‌شود به نحوي كه 29.6 درصد از مردان بيکارتحصيل‌کرده هستند در حالي كه اين شاخص براي زنان برابر 70.4 درصد است بعبارت ديگر مردان تحصيلکرده از اقبال بهتري در جذب به بازار كار برخوردارند.
 
نگاهي به شاخص پويايي بازار كار ايران
نسبت اشتغال هم يکي از شاخص‌هايي است كه جايگاه مهمي در بررسي روند بازار كار كشورها داراست. اين نسبت ميزان پويايي بازار كار را نشان مي‌دهد. اين شاخص بيان ميكند چه سهمي از جمعيت در سن كار شاغل هستند. بررسي نسبت اشتغال جمعيت 15 ساله و بيشتر در پاييز 1402، بيانگر آن است كه فقط 38.3 درصد از جمعيت در سن كار شاغل بوده‌اند. يعني از هر 100 نفر جمعيت 15 ساله و بيشتر در ايران، فقط 38 نفر
شاغل بوده‌اند. اين شاخص در بين مردان بيش‌تر از زنان و در نقاط روستايي بيشتر از نقاط شهري بوده است.
 
 9 درصد شاغلان و 21 درصد بيكاران، غير فعال شدند
براي ارايه تصوير بهتري از بازار كار ايران بررسي آمارهاي جريان و ماتريس انتقال نيروي كار بسيار مفيد است. اين ماتريس گوياي آن است كه چه بخشي از جمعيت به لحاظ بازار كاري شرايطش ثابت نمانده و چه بخشي تغيير كرده است. طبق تحليل‌هاي انجام شده روي داده‌هاي مركز آمار ايران مشاهده مي‌شود 88.2 در صد از جمعيت شاغلي كه در پاييز 1401 بر سر كار خود بوده‌اند در پاييز 1402 نيز هم‌چنان شاغل بوده‌اند، اما در اين ميان 2.7 درصد از اين شاغلان در پاييز امسال بيکار شده و 9.1 درصد آن به كل از بازار كار رسمي خارج و غيرفعال شده‌اند.
اين بررسي تحليلي-آماري نشان مي‌دهد، در پاييز امسال فقط 42.5 درصد از بيكاران پاييز پارسال شغلي يافته‌اند و 36.7 درصد از جمعيت بيکار پارسال هم‌چنان در پاييز امسال نيز بيکار مانده‌اند، اما نكته نگران كننده آن است كه از بين خيل جمعيت بيكاران 20.8 درصد آنان نااميد از يافتن شغل به طور كل از بازار كار خارج و غيرفعال شده‌اند.
 
 نگاهي به ركوردهاي نرخ مشاركت در بازار كار ايران
نرخ مشارکت اقتصادی يا نرخ فعالیتجمعیت 15 ساله و بیشتر گوياي آن‌است كه چه سهمي از افراد در سن كار از نظر اقتصادي فعال هستند و در بازار كار فعاليت مي‌كنند. نتايج بررسي‌هاي مركز آمار ايران در پاييز 1402 از بازار كار نشان مي‌دهد 41.5 درصد از جمعيت در سن كار ايران يعني 15 ساله و بيشتر، از نظر اقتصادي فعال بوده‌اند؛ به اين معني كه در گروه شاغلان يا بيکاران قرار گرفته‌اند. نتايج اين گزارش مركز آمار نشان مي‌دهد نرخ مشاركت اقتصادي در بين مردان و68.6 و در زنان 14.4 درصد است.
بررسي روند تغييرات نرخ مشاركت اقتصادي در بازار كار نشان مي‌دهد اين شاخص، نسبت به پاييز پارسال نيم درصد افزايش يافته است.
نگاهي به سوابق موجود نشان مي‌دهد از بهار 1384 تا پاييز امسال بالاترين نرخ مشاركت اقتصادي با 47.7 درصد بين تمامي فصول در فصل پاييز 1384رخ داده و پايين‌ترين نرخ مشاركت در بين فصول مشابه پاييز با 39.4درصد مربوط به پاييز 1390 است. ضمن اين‌كه در بين تمامي فصول از سال 1384 تاكنون پايين ترين نرخ مشاركت با 38.7 درصد مربوط به زمستان 1392 است.
 
 نرخ مشاركت پايين زنان در بازار كار
همان طور كه اشاره شد، گزارش مركز آمار نشان مي‌دهد، نرخ مشاركت اقتصادي در بين مردان و68.6 و در زنان 14.4 درصد است.  اگر از منظر ديگري به اين شاخص نگاه شود، متوجه مي‌شويم در مقايسه با بازار كار كشورهاي ديگر يکي از معضلات بازار كار ايران پايين بودن نرخ مشاركت اقتصادي زنان است كه با نرخ متوسط جهاني زنان تفاوت قابل ملاحظه‌اي دارد. با اين حال نرخ فعاليت اقتصادي مردان ايراني با متوسط جهاني آن هم‌خواني دارد و تفاوت محسوسي ندارد. اين آمار نشان مي‌دهد يکي از مشکلات بازار كار ايران كم رنگ بودن حضور زنان در اين حوزه است