در شرایطی که سهام شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با همت و پیگیری مدیران شرکت سرمایه‌گذاری مالی سپهر صادرات (وسپهر ) در جلسه 29 آذر امسال هیات پذیرش بورس به صورت مشروط در بازار دوم فرابورس ایران پذیرفته شد، بررسی‌ها نشان می‌دهد: سهم شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی از کل تولید شکر ایران 34 درصد در سال است. این شرکت 85 درصد از تولید شکر بر پایه نیشکر را نیز بر عهده دارد.

نیشکر و چغندر
 به گزارش باخبر اقتصادي، 120 کشور جهان سالانه بیش از 120 میلیون تن شکر تولید می‌کنند‎. گرچه این محصول با سهم 7 درصدی در کالری تولیدی جهان بر پایه 2 محصول چغندرقند و نیشکر تولید می‌شود‏، اما 80 درصد شکر تولید شده در جهان بر پایه نیشکر است.
ایران اما جزو 7 کشوری است که هر 2 نوع شکر را تولید می‌کند‏‎؛ ۳۵ کارخانه تولید شکر چغندری و ۹ کارخانه شکر نیشکری در ایران تأسیس ‌شده است که از این آمار، ۳۶ کارخانه فعال هستند و سالانه بیش از 1.5 میلیون تن شکر با سهم 60 درصدی شکر چغندری و 40 درصد شکر بر پایه نیشکر را تولید می‌کنند.
سهم شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی(از زیر مجموعه‌های وسپهر) از این تولید در سال 34 درصد تولید کل شکر و 85 درصد تولید شکر بر پایه نیشکر است. گرچه به گفته مسئولان شرکت‏، تولید شکر سفید در 8 زیرمجموعه آن باید 700 هزار تن باشد که خشکسالی اجازه این تولید را نداده و فاصله تا این عدد با واردات جبران شده است.
برنامه‌های توسعه شرکت علاوه بر شکر، محصولاتی چون الکل، کاغذ، نهاده دامی، ام دی اف و ... را هم در برمی‌گیرد که هر یک می‌توانند سهم زیادی در درآمدزایی و ارزآوری داشته باشند.
 
جبران کسری با واردات
خوزستان طی سال‌های گذشته با خشکسالی و کسری ذخیره سدها مواجه بوده است به طوری که عدد کسری در سال گذشته در برخی سدهای این استان تا 70 و امسال و در شروع فصل آبی تا 30 درصد برآورد شده‎. خشکسالی و تغییر اقلیم نه تنها وضعیت آب آشامیدنی‏، تولید برق و کشاورزی خوزستان را با چالش مواجه کرده بلکه به گفته مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی(از زیر مجموعه‌های وسپهر)‏، تولیدات نیشکر به عنوان کالای پایه و استراتژیک را هم با نوسان‌های همراه کرده است.
عبدعلی ناصری با بیان اینکه شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی طبق اهداف تعیین شده باید 700 هزار تن شکر سفید در سال تولید کند‏، توضیح می‌دهد طی 2 سال گذشته تولید در این نهاد به 500 هزار تن رسیده و کسری آن با واردات جبران شده است.
مدیرعامل شرکت بازرگانی توسعه نیشکر و صنایع جانبی نیز رقم تولید سال زراعی گذشته را 520 هزار تن عنوان می‌کند و می‌گوید: در مجموع 8 زیرمجموعه شرکت به همراه شرکت نیشکر کارون 50 درصد شکر کشور را تولید می‌کنند.
علیرضا حمیدی البته ظرفیت تولید شکر بر پایه چغندر و  نیشکر را بیش از 2 میلیون و 400 هزار تن مطرح می‌کند در حالی که به دلیل خشکسالی و کمبود آب، کارخانه‌ها در مجموع با 60 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند.
حمیدی تاکید می‌کند آب نباشد‏، چغندر و نیشکر هم نیست و در نتیجه برای تامین نیاز داخل ناچار به واردات خواهیم شد.
 
سهم 100 در صدی در شکر دارویی
گرچه در حال حاضر حدود 70 درصد شکر سفید مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود‏، اما نیاز شکر دارویی و همچنین بخش زیادی از نیاز به شکر قهوه‌ای نیز از سوی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی تامین می‌شود. آن‌طور که مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی توضیح می‌دهد شکر سفید تولیدی این مجموعه‏، طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در بخش بازرگانی به صنایع برپایه شکر مثل تولیدکنندگان نوشیدنی‏، بستنی‏، لبنیات، شیرینی و شکلات تحویل داده می‌شود.
او توضیح می‌دهد که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با امضای قراردادهای یک ساله با شرکت‌های مصرف کننده تامین پایدار شرکت مورد نیاز آن‌ها را متعهد می‌شود‎؛ 6 درصد از تولید این شرکت تحویل صنایع خوزستان و 94 درصد باقی مانده به تهران‏، آذربایجان غربی‏، آذربایجان شرقی و سایر استان‌ها صادر می‌شود.
حمیدی تولید شکر دارویی این شرکت را هم مربوط به تحقیقات صورت گرفته از سال 1396 می‌داند و اظهار می‌کند: با هماهنگی وزارت بهداشت‏، درمان و آموزش پزشکی توانستیم صد درصد 6 هزار تن نیاز داخل که اغلب در تولید شربت، قرص‏، روکش قرص و ... کاربرد دارد را در واحد کشت و صنعت فارابی تولید کنیم و این محصول در حال حاضر، اجازه واردات ندارد.
به گفته او‏، با وارد کردن تجهیزات مورد نیاز شکر قهوه‌ای نیز شرکت کشت و صنعت میزراکوچک خان تنها کارخانه تولید شکر قهوه‌ای استاندارد در کشور محسوب می‌شود که سالانه 7 هزار تن محصول تولید می‌کند.
 
ضایعات اقتصادی نیشکر
الکل اتانول، ملاس (شیره نیشکر) و باگاس (تفاله نیشکر) هم بخشی از محصولات فرعی نیشکر هستند که با توجه به حجم بالای مزارع شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی سهم عمده‌ای در درآمدزایی‏، اشتغال‌زایی و ارزآوری بر عهده دارند.
بنابر آنچه مدیرعامل این شرکت اعلام می‌کند برنامه تولید الکل اتانول در این مجموعه 33 میلیون لیتر است که در سال جاری این رقم تا کنون به 35 میلیون لیتر رسیده و تولید خمیرمایه در این شرکت نیز با وجود برنامه‌ریزی برای تولید 10 هزار تن از 12 هزار تن را هم گذشته است.
عبدعلی ناصری با اشاره به فعالیت کارخانه ام دی اف به عنوان یکی دیگر از محصولات جانبی نیشکر که با ضایعات آن تولید می‌شود، توضیح می‌دهد: این کارخانه را با ظرفیت 132 هزار مترمکعب در سال‏، 1398 تحویل گرفتیم که به دلیل چالش‌ها فقط 40هزار مترمکعب محصول تولید می‌کرد. سال اول این عدد به 60‏، سال دوم 80 و سال سوم یعنی سال مالی 1399-1400، به 100 هزار مترمکعب رسید. در سال مالی جاری نیز به ظرفیت اسمی کارخانه خواهیم رسید، زیرا تمام قطعه‌های مورد نیاز با وجود تحریم‌ها وارد شده و از 31 شهریور برای بازسازی و نوسازی به کار گرفته شده است.
1 کارخانه تولید ام دی اف نیز به گفته وی‏، از سوی بخش خصوصی و در اراضی نیشکر تاسیس شده است که طی روزهای آینده با ظرفیت 80 هزار مترمکعب در سال اول و 140 هزار مترمکعب بعد از توسعه‏، بهره‌برداری می‌شود.
ناصری توضیح می‌دهد که این کارخانه از 15 سال پیش تا کنون با وجود واردات ماشین‌آلات به دلیل کمبود منابع مالی بلاتکلیف بود و بعد از سال 1398 و با رایزنی و کمک شرکت به مرحله بهره‌برداری رسیده است.
علاوه بر تولید نئوپان از باگاس (تفاله نیشکر) در واحد کشت و صنعت دعبل خزاعی، ظرفیت تولید 40 هزار تن خوراک دام در سال هم در شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی وجود دارد که به گفته ناصری‏، هنوز مشتری خود را ندارد.
او در این باره اعلام می‌کند: خوراک دام نیاز به غنی‌سازی دارد و باید سر نی و برگ نیشکر با آنزیم‌های ترکیب و به خوراک قابل هضم با 15 درصد پروتئین برای دام تبدیل شود. در حال حاضر 40 تن تولید ما کیلویی 3 هزار تومان فروخته می‌شود‏، اما به دلیل ممنوعیت صادرات در این بخش برای توسعه، خرید تجهیزات گران قیمت و افزایش ظرفیت تولید خوراک دام با چالش مواجه هستیم.
شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی به فکر واردات تجهیزات برای تولید خوراک دام مفید و قابل هضم و افزایش تولید است، اما سرمایه‌گذاری در این زمینه به تضمین بازگشت سرمایه و صادرات نیاز دارد.
تولید کارخانه کاغذ تحریر 80 گرمی A4 نیز به میزان 240 هزار تن در سال در برنامه توسعه این شرکت است که در حال حاضر 30 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و احتمالا اواخر 1403 به بهره‌برداری برسد.
 
هفت‌تپه به ظرفیت خود نزدیک شد
در کنار همه تولیدات نیشکر، آماده شدن شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه یک سال بعد از واگذاری برای تولید حداکثری هم خبر خوشی است که از سوی مسئولان اعلام می‌شود.
مدیرعامل کشت و صنعت هفت‌تپه (این شرکت بعد از چالش‌های فراوان تابستان 1400 به شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی واگذار شد) با بیان اینکه عملیات اورهال و بازسازی کارخانه تولید شکر این واحد 70 درصد پیشرفت داشته است، می‌گوید: تا پیش از شروع برداشت کار بازسازی کارخانه شکر و نوسازی خط تولید طبق برنامه زمان‌بندی شده به پایان می‌رسد.
محمد فتحی مکوند البته توضیح می‌دهد که تکنولوژی کارخانه شکر هفت‌تپه قدیمی و قرار است طی یک برنامه جامع به صورت کامل بروز شود.
ظرفیت اسمی شکر در کشت و صنعت نیشکر هفت تپه ۱۰۰هزار تن در سال است و به گفته مدیرعامل این شرکت، امسال بیش از ۸۰ هزار تن شکر در این واحد تولید خواهد شد.